Göcek'de iptal davası da sürüyor, tonoz çalışması da başlıyor

(Oksijen Gazetesi'nde 8 Ağustos 2025 tarihinde yayınlanmıştır.)

Göcek merkeze en yakın koy olan İnceburun'da kıyıya yığılan beton tonoz blokları...

- - - - -

Yıllardır Göcek’e bir düzen (!) getirilsin diye uğraş var. 2015 yılında Göbün, Sarsala, Bedri Rahmi ve Manastır Yat Mola Noktaları’nı fahiş fiyatla kiralamaya kalktılar, olmadı. 2022’de koyları 6 bölgeye ayırıp toplu olarak kiralamaya kalktılar, yine olmadı. Şimdi son proje, Türkiye Çevre Ajansı’nın yönetiminde koylara bir tonoz sistemi kurma iddiası.

Çoğunluğu 20 metreden büyük 864 teknenin yararlanacağı bir tonoz- mapa sistemi. Bunun için denize 857 tonoz atılması, kıyılara 918 mapa yerleştirilmesi, 22 adet yüzer servis iskelesi inşa edilmesi öngörülüyor.

SORUNLAR VE SORULAR

Yanlış anlaşılmasın; denizleri korumak için tonoz sistemleri kurulmasını yüzde 100 destekliyoruz. Sorun bu sistemin ihtiyaçlara ve coğrafyaya uygun kurulması ve işletme modeli. Ocak ayında Oksijen’de bu projeyi detaylarıyla anlattım, sorunlu alanları ve soru işaretlerini olabildiğince ifade etmeye çalıştım. Ocak’tan bu yana bakanlık bir iki PR atağı yaptı. Bazı sorulara yanıt getirmeye çalıştı. Ama projenin eksiği gediği, soru işaretleri hala olduğu gibi duruyor.

Günlük tur teknelerine tonoz, ücretli olacak mı, belli değil. 60-100 ton ağırlığında büyük ticari yatlara (guletlere), mega - süper yatlara uygun tonozlar hep açık denize yerleştirilmiş, ama bu tekneler koyun içine demirlemek isteyecekler, bu nasıl engellenecek belli değil. Bu sistem kurulurken orman kesilip tesis mi yapılacak belli değil. Kışın bu tonozlarda teknelerin konaklamasına izin verilecek mi belli değil.

En önemlisi 21 Ocak 2025’te Proje Teknik Tanıtım Dosyası açıklandı. Ama İşletme Projesi hala ortada yok. Kullanım süresi, kullanım başvuru ve sırası, denetim sistemi, idari yaptırımlar her şey havada. Bu tonozların ücretlendirilmesinin nasıl yapılacağı bile belli değil.

SİVİL TOPLUM TEPKİLİ - DAVA SÜRÜYOR

Projenin teknik boyutlarına itirazlar yapıldı. Göcek sivil toplumu karşı, amatör denizciler karşı. Hepimiz diyoruz ki: “2010 tarihli Göcek ve Dalaman Koyları Kullanma Esasları Tebliği uygulansın sorunların önemli bir kısmı çözülür. Bu tebliğde Göcek’te herhangi bir koyda en fazla konaklama süresi 3 gün; tüm Göcek koylarında en fazla konaklama süresi 11 gündür. Bu kısıtlama koyların kirliliğinin önlenmesi için hayli yeterli bir önlemdir.” Ama resmi makamlardan yanıt, yorum yok.

Ve kervan yolda düzülür mantığıyla, Göcek koylarında limana yakın bölgeden (İnceburun – Eğriçam Koyu, Göcek Doğu ve Günlüklü Koyu) başlayarak tonozlar denize yığılıyor.

Açıklama olarak “3-5 koyda pilot uygulama yapacağız” deniyor.

Proje aleyhine yürütmeyi durdurma davası sürüyor. Dava bilirkişi raporu hazırlanması  aşamasında. Muğla Büyükşehir Belediyesi davaya müdahil olmaya hazırlanıyor. Ama Göcek’e beton dökümü resmen başladı.

Tesislerde 2-3 eski tanıdık, “Ali Abi gecelik konaklamayı 10 euro yapacaklarmış. İyi olmaz mı bu proje, her şey rayından çıktı, Göcek’e bir düzen gelse iyi olmaz mı” diye sordu. “Kim söyledi bunu size” dedim, yanıt yok. Anlayacağınız yerel muhalefeti ve denizci muhalefetini kırmak için böyle yalan dolan laflar ortalığa dökülüyor. Tamam anladık, 3 ay ücretsiz deneme sürümü yapılacak…

Ya sonra? 2026’da ne olur?

Kıyılar en kolay pazarlanabilir kamu varlığı; denizcileri en kolay gelir kapısı olarak görenlere güvenen var mı?

***** *****

KAŞ’TA GÜZEL BİR DENEME…

Türkiye’de yaygın inanç şudur: İnsanların çevre duyarlılığı zayıftır, bir tonoz-mapa sistemi kursanız hiçbir denizci gidip teknesini o tonozlara bağlamaz, hem güvenmez, hem umursamaz… Vs vs…

Bundan 3 yıl önce WWF (Doğal Hayatı Koruma Derneği), HSBC bankasının sponsorluğunu alarak Kaş ve çevresinde deniz çayırlarının yoğun olduğu ve sık demirlenen bölgelerde 93 adet tonoz ve şamandıra yerleştirdi.

Bunların 30 kadarı Kaş Limanağzı (Bayındır) bölgesinde. Fethiye’den uzun bir yol ile yorgun argın Limanağzı’na geldik. Korkum şu; “Hava şiddetli esiyor, acaba baş üstünden kolaylıkla bir tonoz alabilir miyiz?”

Korkum boşuna, 30 tonozun tamamına çoğunluğu yelkenli olmak üzere tekneler bağlanmış. Tek bir boş tonoz yok. Mecburen Bilal Beach önünde kumluk zemine demir attık, geceledik. Kekova’dan dönerken bu kez tam Kaş Sualtı Müzesi’nin üstündeki tonozlardan birini boş yakaladık ve deneme şansımız oldu. Gayet sağlam malzeme kullanılmış. Tabii arada sırada temizliğinin yapılması,  yüzeydeki yardımcı halatların yenilenmesi şart.

WWF’nin ne güçlüklerle bu tonozları attığının, yerel yönetim ile Ankara arasında tam bir ip cambazlığı ile denge sağladığının tanığıyım. İlk yıl sonunda bazı şerefsizler  10-15 tonozun şamandıralarını çalmışlardı. Birkaç tanesi de batmıştı. WWF kaynak yarattı, tonozların tümünün bakımı yapıldı, eksikler giderildi.

Asıl önemli sonuç şu: Sahil Güvenlik ya da Liman Başkanlığı ceza kesmiyor, ama denizsever denizciler orada bir boş tonoz bulduklarında bile bir an bile düşünmeden demir atmaktansa o tonoza bağlanmayı tercih ediyorlar.

WWF, HSBC ve denizsever denizcileri iyi bir örnek oluşturdukları için kutluyorum.

Bu örnek, düzgün bir sistem kurulup düzenli bakımı yapılırsa, insanların tonoz sistemini gönüllü olarak kullanacaklarının kanıtı oldu.

Kaş'ta tonoz sisteminin 2025 zorunlu bakımını WWF finanse etti. Bu bakımın her yıl düzenli yapılması gerekiyor.

KÜÇÜK BİR SORUN VAR

Buraya kadar her şey çok güzel.

Ama küçük bir sorun var. Bu tonoz sisteminin bakımını kim yapacak, kullanım tamamen kuralsız mı olacak, bir düzen tesis edilecek mi, yüksek marina ücretleri nedeniyle teknesini bağlayıp kışlamak isteyen olursa ne yapılacak? Ve benzeri sorular hala netleşmedi.

Bu tonoz sisteminin resmi deniz haritalarında (SHOD) işaretlenmesi gerekir.

İşaretli mi? Henüz değil.

Bu, mesela gece seyrinde bir güvenlik sorunu yaratır mı? Evet.

Bu "küçük, aslında büyük sorunların" sebebi Kaş tonoz sisteminin sahibi hala kesinleşmedi.

Duyduğuma göre Kaş Kaymakamlığı, Kaş Tarım İlçe Müdürlüğü ve Kaş Sualtı Araştırmaları Derneği bir izleme komisyonu oluşturacaklar.

Bu komisyon yönetim, denetim ve bakım sorumluluğunu üstlenecek mi, bilmiyorum.

BİR DİĞER ÖRNEK: AYVALIK

UNDP, Milli Parklar Genel Müdürlüğü ve Doğa Araştırmaları derneği işbirliği ile Ayvalık tabiat Parkı adalarında hassas bölgelerde de geçen yıl 50 tonoz yerleştirildi.

Burada işin içinde Tarım-Orman Bakanlığı olduğu için tonozlar hemen SHOD haritalarına işlenmiş durumda. Ama sistemin yönetim denetim ve bakımı tıpkı kaş projesinde olduğu gibi hala ortada.

Ayvalık tonozlarını yerleştiren şirket "konu netlik kazanana kadar ben bakımını gönüllü olarak yaparım" demiş. Kaş'ta da WWF 2'inci yıl bakım çalışmaları için finansman bulmak durumunda kaldı. Ama bunlar sağlıklı bir çözüm değil.

Tonoz sistemleriyle deniz altı yaşamı korunacaksa, bir sistem kurulması gerekiyor.

İLK GÖCEK DENEYİMİNİ UNUTMAYALIM

2010 yılında Kamu İdaresi, yerel yönetim ve Turmepa işbirliği ile Göcek koylarına 97 tonoz ve 310 mapa-anele yerleştirildi. Sonraki yıllarda bu sistemin bakımını kimse üstlenmedi ya da kimseye bunu işletme, denetleme, bakım sorumluluğunu üstlenme yetkisi verilmedi.

Sonuç: Ağaçlardan koltuk halatı alma büyük ölçüde unutuldu. O mapa ve aneleleri hala hepimiz mutlulukla kullanıyoruz. Ama bakımı şart olan tonoz bağlantı ekipmanları ve şamandıraların tamamı 3-5 yıl içinde yok oldu.

Deniz zeminindeki tonoz betonları duruyor, ama koordinatlarını bilen var mı, emin değilim...